जालियनवाला बाग हत्याकांड:

जालियनवाला बाग हत्याकांड: भारतीय इतिहासातील एक काळा दिवस (१३ एप्रिल १९१९)

आजचा दिवस बैसाखीचा सण, म्हणजेच पंजाबी समुदायासाठी नवीन वर्षाची सुरुवात. आनंद आणि उत्साहाने साजरा केला जाणारा हा दिवस मात्र १९१९ साली एका भीषण हत्याकांडाने रक्तरंजित झाला. १३ एप्रिल १९१९, ही तारीख भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात एका काळ्या दिवसाच्या रूपात कोरली गेली.

अमृतसरमधील जालियनवाला बाग हे एक साधारण सार्वजनिक उद्यान. रौलेट कायद्याचा विरोध करण्यासाठी हजारो भारतीय या ठिकाणी शांततेने एकत्र आले होते. त्यांचा हेतू कुणाला इजा पोहोचवणे नव्हते, केवळ ब्रिटिशांच्या अन्यायकारक कायद्याविरोधात आपला निषेध नोंदवायचा होता. परंतु, ब्रिटिश अधिकारी जनरल डायर याला हे मान्य नव्हते. त्याने कोणतीही पूर्वसूचना न देता आपल्या सैनिकांना गोळीबार करण्याचा आदेश दिला. बाग चारही बाजूंनी बंदिस्त होती, बाहेर पडण्यासाठी कोणताही मार्ग नव्हता. लोक पळत होते, काहींनी स्वतःला विहिरीत झोकून दिले, तर काहीजण रक्ताच्या थारोळ्यात पडले. काही क्षणांतच शेकडो निरपराध लोक मृत्यूमुखी पडले, हजारो लोक गंभीर जखमी झाले.

या निर्घृण हत्याकांडानंतर भारतभर संतापाची लाट उसळली. महात्मा गांधींनी पूर्णपणे ब्रिटिश राजवटीविरोधात संघर्ष करण्याचा निर्णय घेतला आणि असहकार चळवळ सुरू केली.

या घटनेचा निषेध म्हणून नोबेल पारितोषिक विजेते रवींद्रनाथ टागोर यांनी ‘नाइटहूड’ किताब परत केला. ब्रिटिशांनी चौकशीसाठी हंटर कमिशन नेमले, पण त्यातून फार काही निष्पन्न झाले नाही. जनरल डायरनेही आपले कृत्य योग्य ठरवले आणि तो निवृत्तीनंतर लंडनला परत गेला.

या क्रूर हत्याकांडाचा बदला घ्यायची शपथ एका तरुण क्रांतिकारकाने घेतली ते क्रांतिकारक म्हणजे उधम सिंग यांनी

२१ वर्षांनंतर, १३ मार्च १९४० रोजी, लंडनमधील कॅक्सटन हॉलमध्ये उधम सिंगने जनरल डायरवर गोळ्या झाडल्या. जालियनवाला बागेतील त्या दिवसाचा साक्षीदार असलेल्या उधम सिंगने क्रांतिकारी न्याय मिळवला. त्यांना अटक करण्यात आले, पण ते अत्यंत अभिमानाने म्हणाले,

“मी भारतमातेच्या शेकडो लेकरांचा बदला घेतला आहे.”

आज जालियनवाला बाग हे शहीदांचे स्मारक आहे. त्या बागेतील गोळ्यांच्या खुणा, रक्ताने भरलेली विहीर आणि तो स्तब्ध परिसर अजूनही त्या क्रूर हत्याकांडाची आठवण करून देतो.

आजच्या या दिवशी आपणही त्या बलिदान देणाऱ्या शहिदांना विनम्र श्रद्धांजली अर्पण करूया. त्यांचे बलिदान विसरणे अशक्य आहे, आणि म्हणूनच भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याची ही ज्वलंत गाथा आपल्याला कायम प्रेरणा देत राहील!