फकीरचंद कोहली

सप्टेंबर १९६९ भारतात संगणक तंत्रज्ञानाची ओळख होत होती, पण फार थोड्या लोकांना त्याच्या भविष्यातील संधींची जाणीव होती. त्याच वेळी, एका दूरदृष्टीच्या व्यक्तीने भारताला डिजिटल क्रांतीच्या दिशेने नेण्याचा निर्धार केला. त्या व्यक्तीचं नाव – फकीरचंद कोहली.

भारतीय माहिती-तंत्रज्ञान (IT) क्षेत्राला जागतिक स्तरावर पोहोचवण्याचे श्रेय ज्या व्यक्तीला दिले जाते, ते म्हणजे फकीरचंद कोहली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली Tata Consultancy Services (TCS) ने केवळ एक यशस्वी कंपनी होण्यापलीकडे जाऊन, भारताला IT महासत्ता बनवण्याचा पाया घातला.

१९ मार्च १९२४ रोजी पेशावर येथे जन्मलेल्या कोहली यांनी आपले शालेय शिक्षण लाहोरमध्ये पूर्ण केले. उच्च शिक्षणासाठी ते कॅनडातील क्विन्स युनिव्हर्सिटी येथे गेले आणि १९४८ मध्ये त्यांनी इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंगमध्ये B.Sc. (ऑनर्स) पूर्ण केले. शिक्षणानंतर त्यांनी काही काळ अमेरिकेत काम केले, पण त्यांना भारताच्या प्रगतीसाठी योगदान द्यायचे होते.

१९५१ मध्ये ते टाटा इलेक्ट्रिक कंपनीत रुजू झाले. त्यांनी लोड डिस्पॅचिंग सिस्टम तयार करण्यास मदत केली, जी त्या काळातील भारतातील अत्याधुनिक प्रणालींपैकी एक होती. त्यांच्या मेहनती आणि दूरदृष्टीमुळे १९७० मध्ये Tata Consultancy Services (TCS) च्या पहिल्या CEO पदाची जबाबदारी त्यांच्यावर सोपवण्यात आली आणि (TCS) पुढील तीन दशके फकीरचंद कोहली यांच्या नेतृत्वाखाली नवी उंची गाठत राहिली. त्यांनी केवळ आपल्या कंपनीला यशाच्या शिखरावर नेले नाही, तर इन्फोसिस, विप्रो आणि इतर IT कंपन्यांसाठी भारतात एक मजबूत पायाभरणी केली.

तंत्रज्ञान म्हणजे फक्त व्यवसाय नव्हे, तर सामाजिक बदलाचे साधन असू शकते, असा त्यांचा ठाम विश्वास होता.

“तंत्रज्ञान सर्वांसाठी आहे का?” हा कोहली यांचा मूलभूत प्रश्न होता. तंत्रज्ञानातील दरी भरून काढण्यासाठी त्यांनी अनेक उपक्रम हाती घेतले. जगभरात मँडरीन भाषेत सॉफ्टवेअर कसे तयार होत आहे, याची त्यांना जाण होती; पण त्याचबरोबर भारतीय बुद्धिमत्तेचे सामर्थ्यही त्यांना ठाऊक होते.

त्यामुळेच १९७०च्या दशकातच त्यांनी ओळखले की, भारतातून उच्च दर्जाच्या, परवडणाऱ्या आणि विश्वासार्ह IT सेवा देता येतील. त्यांच्याच दूरदृष्टीमुळे भारत आंतरराष्ट्रीय IT क्षेत्राचा भागीदार बनला.

फकीरचंद कोहली यांचा दृष्टिकोन फक्त उद्योग आणि नफ्यावर केंद्रित नव्हता. “तंत्रज्ञानाचा सर्वांत मोठा उपयोग समाजासाठी कसा करता येईल?” हा त्यांच्या विचारांचा गाभा होता. त्यातूनच त्यांनी अशिक्षितांना साक्षर करण्यासाठी संगणकाचा वापर करण्यावर भर दिला.

“औद्योगिक क्रांती गमावली, पण माहिती-तंत्रज्ञान क्रांती आपण गमावली, तर भावी पिढ्या आपल्याला माफ करणार नाहीत,” हे त्यांचे चार दशकांपूर्वीचे विचार आजही तितकेच महत्त्वाचे वाटतात.

कोहली यांच्या दूरदृष्टीमुळे TCS ने भारताच्या डिजिटल क्रांतीला चालना दिली आणि १९० अब्ज डॉलर्सच्या भारतीय IT उद्योगाचा पाया रचला. त्यांच्या योगदानामुळे भारताने जागतिक IT क्षेत्रात मोठा वाटा मिळवला आणि आज भारतातील लाखो अभियंत्यांसाठी संधी उपलब्ध झाल्या.

फकीरचंद कोहली यांचे योगदान अमूल्य आहे. त्यांच्या कार्याची दखल घेत २००२ मध्ये त्यांना पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. भारतीय IT क्षेत्राचे जनक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कोहली यांनी एक भक्कम पाया रचला, ज्यावर आजचा आधुनिक डिजिटल भारत उभा आहे.

फकीरचंद कोहली हे केवळ एक CEO नव्हते, तर भारताच्या IT क्रांतीचे जनक होते. त्यांची दूरदृष्टी, परिश्रम आणि समाजहिताची भावना यामुळे आज भारत जगातील प्रमुख IT हब म्हणून ओळखला जातो.

त्यांनी घडवलेली संधी आजही भारतीय तरुणांना जगभरात नाव कमवण्याची संधी देत आहे. IT क्षेत्रातील हे युग त्यांच्या दूरदृष्टीला सलाम करणारे आहे!